Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonunun landşaft abidələri

Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonunun landşaft abidələri.

        Buraya daxildir :

➧milli parklar

➧qoruqlar

➧yasaqlıqlar

➧meşə landşaftları

    Milli parklar xüsusi ekoloji, tarixi, estetik və digər əhəmiyyət daşıyan təbiət komplekslərinin yerləşdiyi, təbiəti mühafizə, maarifçilik, elmi, mədəni və digər məqsədlər üçün istifadə olunan təbiəti mühafizə və elmi tədqiqat idarələri statusuna malik olan ərazilərdir. Azərbaycanda milli parklar 2003-cü ildən etibarən yaradılmağa başlayıb. Hazırda milli parklar 310,2 min hektarlıq ərazi ilə Azərbaycan ərazisinin 3,58%-ni təşkil edir. Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonu ərazisində Göygöl milli parkı yerləşir. Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 01 aprel tarixli 2744 nömrəli Sərəncamı ilə Göygöl, Goranboy və Daşkəsən rayonlarının inzibati ərazilərinin 12755 hektar sahəsində Göygöl Milli Parkı yaradılmışdır. Göygöl Dövlət Təbiət Qoruğu 1925-ci ildə Azərbaycanda yaradılmış ilk qoruqdur. Göygöl və onun ətrafının meşə landşaftı öz təbiət zənginliyi və füsunkarlığı ilə dünyada məşhurdur. Kiçik Qafqazın şimal yamaclarının subalp zonasının bir hissəsi və orta dağlıq meşələri, Göygöl, Maralgöl, Zəli göllərinin ekosistemi qoruğun əsas mühafizə olunan obyektlərindəndir. Parkın heyvanlar aləmi bir çox vəhşi məməli və quş növlərindən ibarətdir ki, bunlardan nəcib Qafqaz maralı, ayı, cüyür, porsuq, meşə pişiyi, samur, vaşaq, dovşan, dələ, quşlardan Xəzər uları, qara kərkəs, kəklik və s. göstərmək olar. Meşələrin əsas hissəsini kiçik yarpaq ağaclardan şərq fısdığı, şərq palıdı, Qafqaz vələsi, tozağacı, adi göyrüş, itiyarpaqlı ağcaqayın, cökə, iynəyarpaqlı ağaclardan qarmaqvari şam təşkil edir. Kol bitkilərindən zoğal, zirinc, itburnu, əzgil, gərməşov, böyürtkən və s. yayılmışdır. Ot bitkilərindən Qafqaz bənövşəsi, alp dişəsi, steven zəncirotu, xırdaçiçəkli ziboldiya, zəngçiçəyi, çobanyastığı, şırımlı topal, ağbığ, qırtıc və s. göstərmək olar.

      Qoruqlar. İqtisadi rayon ərazisində 3 qoruq yerləşmişdir: Qarayazı, Eldar şamı və Korçay qoruqları. Qarayazı dövlət təbiət qoruğu - Azərbaycan hökumətinin 2 mart 1978-ci il tarixli qərarına əsasən Qazax rayonu ərazisində Ağstafa meşə təsərrüfatının Kürətrafı meşələrində 6000 hektara yaxın ərazidə yaradılmışdır. Qoruqda məşhur Qarayazı meşələrinin təbiət kompleksi qorunur. Azərbaycanın düzən meşələrinin xeyli hissəsi Kür çayı boyunca yerləşmişdir. Kürətrafı meşələrin mühafizəsi üçün tədbirlər ilk dəfə Ağstafa rayonundakı Qarayazı meşələri sahəsində həyata keçirilməyə başlanmışdır. Qoruğun ərazisi əsasən meşəlikdən ibarətdir, bunun da çox hissəsini meşə ilə örtülü, az hissəsini isə meşə ilə örtülü olmayan sahə təşkil edir. Meşəsiz sahə əsasən qumluqlardan, su sahələrindən, bataqlıqlardan və s. ibarətdir. Qoruğun əsas vəzifələrindən biri də buradakı heyvanlar aləmini qorumaq, onların təbii yolla çoxalmaları üçün əlverişli şəraiti mühafizə edib yaxşılaşdırmaqdır.  

      Eldar Şamı Dövlət Təbiət Qoruğu - Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2004-cü il 16 dekabr tarixli 550 nömrəli Sərəncamı ilə Samux rayonunun inzibati ərazisində yaradılmış  mühafizə və elmi-tədqiqat idarəsi statusuna malik ərazidir. Qoruğun yaradılmasının başlıca məqsədi genetik fondun, bioloji müxtəlifliyin, ekoloji sistemlərin, səciyyəvi və nadir təbiət komplekslərinin və obyektlərinin  (ardıc,saqqız ağacı və s.), dünyada yeganə vətəni olan Elləroyuğunda  Eldar şamı meşəliyinin  təbii vəziyyətini  qoruyub saxlamaq məqsədilə təbiət ərazilərinin mühafizəsini həyata keçirməkdir.   

      Korçay dövlət təbiət qoruğu- Azərbaycan Respublikası Prezidentinin 2008-ci il 01 aprel tarixli 2745 nömrəli Sərəncamı ilə  Goranboy rayonunun inzibati ərazinin 4833,6 hektar sahəsində Korçay dövlət təbiət qoruğu yaradılmışdır. Azərbaycanın «Qırmızı Kitab»ına daxil olmuş heyvanlardan əsasən ceyranı və turacı qeyd etmək olar. Burada  məməlilərdən ceyran, dovşan, tülkü, çaqqal, canavar; quşlardan kəklik, turac və s. vardır.

         Yasaqlıqlar. Torpaq mülkiyyətçidən, istifadəçidən və icarəçilərdən alınmadan qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada onların torpaq sahələrində təşkil edilir.
Azərbaycanda ilk yasaqlıq 1961-ci ildə yaradılmışdır.

        Gəncə-Qazax iqtisadi-coğrafi rayonu ərazisində 1 dövlət təbiət yasaqlığı mövcuddur. Şəmkir Dövlət Təbiət Yasaqlığı- 1964-cü ilin fevralında Şəmkir rayonunun ərazisində yaradılmışdır. Yasaqlığın yaradılmasında məqsəd  buradakı quşları və məməli heyvan növlərini, xüsusilə də çöl donuzu,  kəklik, turac, qırqovul və ördəkləri qorumaqdır.  Ərazisi 10 000 hektardır.  Yasaqlıqda tuqay və yarımsəhra bitki formasiyaları yayılmışdır. Tuqay meşə və kolluqları Kür çayı yatağının ətrafında yerləşir. Onlar söyüd, ağyarpaq qovaq, qaratikan, böyürtkən, yulğun və s. ibarətdir. 

           Meşə landşaftı. Bölgənin mühüm təbiət abidələrindən biri də ekzotikliyi ilə seçilən meşə landşaftıdır. Meşə landşaftı Gədəbəy, Göy-Göl, Daşkəsən, Tovuz rayonlarında yayılmışdır. Meşə landşaftı bölgənin 16% ərazisinin təşkil edir ki, bu da Göygöldə 24%-ə, Gədəbəydə  32%-ə çatır. Meşə landşaftı əsasən vələs, fısdıq, palıd, cökə ağaclarından ibarətdir. Hazırda tədqiq olunan ərazidə ümumi meşəlilik 11,5% təşkil edir ki, bu da mövcud rekreasiya normalarından xeyli aşağıdır. V.İ.Sidorovaya görə rekreasiya-istirahət zonalarında meşəlilik 60-70% olduqda normal saymaq olar. Bu rayonda meşəlilik dərəcəsi ərazi üzrə qeyri-bərabər paylanmışdır. Meşəlilik Ağstafa rayonunda 5,4%, Daşkəsəndə 35%, Gədəbəydə 21%, Goranboyda 0,6%, Tovuzda 15%, Göygöldə 12%, Şəmkirdə 1%, Qazaxda isə 1% dən az təşkil edir.